طلاق در حقوق ایران ؛ انواع، شرایط و آثار آن

برای درک هرچه بهتر یک موضوع باید ابتدا معنای آن را بدانیم و سپس به اقسام و آثار آن بپردازیم.

از اینرو، بدایتاً معنای طلاق و تعریف رایج آن در فقه و حقوق مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

طلاق در لغت و اصطلاح شرعی

طلاق در لغت به معنی گشودن گره و رها کردن است. جدا شدن زن از مرد و رها شدن زن از قید نکاح و زوجیت است.

در اصطلاح شرعی نیز زائل نمودن قید و پیوند نکاح است با صیغه مخصوص.

در حقوق امروز ایران در تعریف طلاق می توان گفت: طلاق عبارت است از انحلال نکاح دائم با شرایط و تشریفات خاص از جانب مرد یا نماینده قانونی او.

بنابراین طلاق ویژه نکاح دائم است و انحلال نکاح مُنقطع ( مُتعه) از طریق بذل یا انقضای مدت صورت می گیرد.

از این تعریف پی خواهیم می بریم که :

1.  طلاق به اراده مرد یا نماینده او واقع می شود و نیازی به موافقت زن ندارد. درست است که مطابق ماده 25 قانون حمایت خانواده زن و شوهر می توانند درباره طلاق توافق کنند و به استناد همین توافق از رجوع به دادگاه معاف شوند اما دخالت دادگاه یا تراضی مجوز واقع ساختن و ثبت طلاق در محضر است و در وقوع عمل حقوقی اثر ندارد.
2. درست است که طلاق با اراده مرد واقع می شود اما این رضای مرد به تنهایی کافی نبوده و نیازمند رعایت شرایط ویژه ای است. به همین جهت نیز آن را یک عمل تشریفاتی می دانند.
3. اینکه می گوییم طلاق به اراده شوهر واقع می شود بدان معنی نیست که زن هرگز نمی تواند درخواست طلاق کند.

حال که دانستیم طلاق به چه معناست اجازه دهید بررسی کنیم که قانون ایران درباره طلاق چه مسیر و تحولاتی را پشت سر گذاشته است یا داستان تغییرات قوانین طلاق در ایران به چه شکل هست.

طلاق همیشه یکی از مهم ترین موضوعات زندگی خانوادگی بوده؛ اما نگاه قانون به این موضوع در طول زمان تغییر کرده.

اگر به گذشته برگردیم، میبینیم که قوانین قدیمی بیشتر حق طلاق را در اختیار مرد قرار می دادند.

کم کم با اصلاح قوانین و تصویب مقررات جدید، زن هم توانست در شرایط خاص درخواست طلاق بدهد.

امروز هم چیزی به نام طلاق توافقی وجود دارد که زن و شوهر با رضایت مشترک از هم جدا می شوند.

بیایید با هم مسیر این تغییرات را قدم به قدم بررسی کنیم تا ببینیم قانون ایران درباره طلاق چه راهی را طی کرده و الان در چه نقطه ای ایستاده است.

با تقنین ماده 1133 مرد می توانست هرگاه که خواست زن خود را مطلقه نماید.

این ماده آثار نامطلوبی از خود به جا گذاشت و قانونگذار را مجبور به چاره اندیشی کرد و این آزادی اراده مرد را در سال 1346 با تصویب قانون حمایت خانواده محدود کرد و برای اولین بار به نظر دادگاه و منوط به صدور گواهی عدم امکان سازش شد.

با تصویب قانون دوم حمایت خانواده در سال 1353 تلاش شد برای زوجین حقوق مساوی در نظر گرفته شود.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1358، قانون دادگاه های مدنی خاص تصویب شد و بعضی از کمبود ها جبران شد اما به نوعی ماده 1133 احیا شد که با تأسیس نهاد داوری سعی بر جلوگیری از متلاشی شدن نهاد خانواده شد.

در سال 1381 قانون گذار ماده 1133 را بدین شکل اصلاح کرد: مرد می تواند با رعایت شرایط مقرر در این قانون با مراجعه به دادگاه تقاضای طلاق همسرش را بنماید.

در ادامه تبصره ای با این مضمون اضافه گردید:

تبصره: زن نیز می تواند با وجود شرایط مقرر در مواد 1119، 1129 و 1130 این قانون، از دادگاه تقاضای طلاق نماید.

بعد ها با تصویب قانون حمایت خانواده 1391 تلاش شد تا همچون قوانین حمایت خانواده سال های 1346 و 1353، حقوق یکسانی در طلاق برای زن و مرد در نظر گرفته شود. بنابراین، زن و مرد هر دو می توانند متقاضی طلاق بوده و تحت شرایط مقرر در قانون از یکدیگر جدا شوند.

آخرین قانون حمایت خانواده با حفظ شاکله قانون 1391 با تمرکز بر سیاست های جمعیتی، تشویق به فرزند آوری و حمایت های مالی و اجتماعی از خانواده ها در مهر ماه 1400 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.

انواع طلاق در حقوق ایران ؛ انواع، شرایط و آثار آن

حال که معنا و مسیر پیموده شده قانونی طلاق در ایران را فهمیدیم، باید این را نیز بدانیم که چند نوع طلاق در حقوق ایران وجود دارد.

در حقوق ایران طلاق به سه نوع تقسیم شده است:

1. بائن
2. رجعی
3. عدی

اما بر اساس قوانین مصوب نوعی طلاق با عنوان طلاق توافقی نیز رایج گردیده است که در حال حاضر عملاً چهار نوع طلاق را باید شرح دهیم.

اول : طلاق بائن

در طلاق بائن، شوهر حق رجوع ندارد. یعنی طلاقی که پس از جاری شدن صیغه طلاق امکان بازگشت و ساختن دوباره زندگی برای همان زن و مرد وجود ندارد. طلاق بائن خود بر شش نوع است که به بیان آن ها می پردازیم:

صغیره :

در این نوع طلاق، عقد با دختری انجام گرفته که هنوز به سن بلوغ نرسیده است.

 غیر مدخوله :

در این نوع طلاق عقد نکاح دائم منعقد شده است و هیچ گونه دخولی که موجب غسل گردد، انجام نشده است.

یائسه :

در این نوع طلاق، عقد با دختری انجام شده است که در دوران یائسگی به سر می برده است.

خلع :

در این نوع طلاق، زن به دلیل کراهت ( دل زدگی، بی میلی، حس بد داشتن) از شوهر در مقابل مالی که به شوهر می دهد، این مال می تواند خود مهر (مهریه) باشد یا به اندازه آن و یا کمتر یا حتی بیشتر از آن باشد، طلاق می گیرد و تا زمانی که زن به عوض ( جایگزین)  آن مراجعه ننماید، طلاق بائن است و با تصمیم مرد قابل بازگشت نمی باشد.

در این نوع از طلاق، زن از زندگی زناشویی ناراضی است، بنابراین برای رهایی خود از قید ازدواج با پرداخت مالی به شوهر موافقت او را برای طلاق جلب می کند.

مبارات :

مبارات در لغت به معنای بیزار شدن زن و مرد از یکدیگر است . در این نوع طلاق، زن با دادن مالی که کمتر یا به میزان مهر است طلاق می گیرد.

برخلاف طلاق خلع که کراهت و نارضایی از جانب زن است در طلاق مبارات هر دوی زن و مرد از زندگی زناشویی ناراضی می باشند و به همین دلیل هم قانون گذار مالی را که زن در ازای طلاق به شوهر می دهد را محدود کرده و بیشتر از میزان مهر را جایز ندانسته است.

در این نوع از طلاق نیز تا زمانی که زن به عوضی که داده رجوع نکند از نوع بائن خواهد بود و توسط مرد قابل برگشت نیست.

طلاق سوم :

سومین طلاق که پس از سه نکاح متوالی انجام می شود که می تواند بواسطه رجوع یا عقد نکاح جدید باشد. در اصطلاح بین مردم به سه طلاقه شهرت دارد.

دوم: طلاق رجعی

طلاق رجعی، طلاقی است که در ایام عده، زوج امکان رجوع ( بازگشت) دارد. بهتر است بگوئیم که همه طلاق ها به غیر از طلاق های ذکر شده در طلاق بائن، طلاق رجعی می باشند.

در طلاق رجعی اعم از آنکه این رجوع انجام شود یا خیر، همچنان عنوان رجعی به آن اطلاق می شود.

سوم: طلاق عدی

این طلاق، یکی از انواع طلاق رجعی است که مرد در ایام عده به زن رجوع می کند و پس از نزدیکی در زمانی از عادت ماهانه پاک شده و هنوز وارد عادت ماهانه نشده، زن را طلاق می دهد.

چهارم: طلاق توافقی

اکنون طلاقی با عنوان طلاق توافقی رایج شده است که بنای آن را قانون حمایت خانواده نهاده است.

در قانون حمایت خانواده مصوب 1391، صراحتاً طلاق توافقی در مواد 25 تا 27  آن قانون آورده شده است.

براساس این مواد در صورتی که زوجین متقاضی طلاق توافقی باشند، می توانند قبل از مراجعه به دادگاه، از ابتدا به مراکز مشاوره خانواده مارجعه نمایند و پس از آن دادگاه نیز تکلیف دارد، نسبت به صدور گواهی عدم امکان سازش، اقدام نماید. بر اساس این قانون دعاوی طلاق توافقی دیگر به داوری ارجاع نخواهند شد.

به نظر می رسد قانون گذار برای صدور حکم در طلاق های توافقی، مراحل رسیدگی را تسهیل نموده است.

ویژگی های طلاق توافقی

در طلاق توافقی زن و شوهر در شرایط طلاق به توافق رسیده اند و نیازی به بیان علت طلاق نمی بینند. در این طلاق، طرفین در خصوص مهریه، نفقه ایام عده، جهیزیه، اجرت المثل ایام زوجیت و حضانت فرزند توافق می نمایند و آن را بموجب توافق نامه تقدیم دادگاه می نمایند.

نکته مهم این است که تراضی زوجین در مورد طلاق باید در زمان وقوع آن وجود داشته باشد و اگر یکی از زوجین در زمان طلاق از توافق گذشته خود برگشته باشد، دیگر نمی توان ادعا کرد که برای طلاق، توافق وجود دارد.

به موجب مواد 24 تا 27 قانون حمایت خانواده و جوانی جمعیت مصوب 1400، زوجین رأساً یا توسط دادگاه می بایست به مراکز مشاوره خانواده مراجعه یا ارجاع داده شوند و این مرکز نیز با مشخص کردن موارد توافق برای اخذ تصمیم نهایی به دادگاه انعکاس می دهد.

در برخی از موارد علی رغم آنکه زوجین بر امر طلاق با یکدیگر توافق نموده و حتی در خصوص کلیه حقوق ناشی از زوجیت تعیین تکلیف نموده اند، اما احدی از ایشان، از توافق خود منصرف شده و اصطلاحاً از طلاق توافقی رجوع می نماید.

حال ممکن است سوألی برای شما پیش آید که آیا رجوع از طلاق توافقی ممکن است؟؟

در پاسخ به سوأل حاضر، باید بطور کلی بگوییم تا قبل از اجرای صیغه طلاق امکان رجوع و انصراف وجود دارداما بعد از اجرای صیغه و ثبت  رسمی طلاق رجوع ممکن نیست و تنها راه بازگشت ازدواج مجدد است.

اینکه طلاق توافقی چه مدت زمانی طول می کشد بستگی به کثرت پرونده و حجم کاری مرجع قضایی رسیدگی کننده و سرعت مشاوره در انعکاس صورت جلسه توافق به دادگاه دارد .

معمولاً این مدت زمان بین 1 تا 3 ماه بسته به سرعت مشاوره و دادگاه خواهد بود.

طلاق قضائی

منظور از طلاق قضایی، طلاقی است که زن در موارد تصریح شده در قانون و با حصول شرایطی از دادگاه درخواست می نماید و دادگاه پس از بررسی و احراز شرایط، مرد را ملزم به طلاق نموده و در صورت عدم اجرای توسط مرد، دادگاه با توجه به قاعده الحاکم ولی الممتنع صیغه طلاق را جاری می نماید و زن را مطلقه می نماید.

بر اساس تبصره ماده 1133 و ماده 1029 با وجود شرایطی که قانون گذار در مواد 1119، 1129 و 1130 مقرر نموده است از دادگاه تقاضای طلاق نماید. به جهت جلوگیری از طولانی شدن مطلب، صرفاً به بیان موارد می پردازیم و جهت هرگونه مشاوره و اخذ توضیح در خصوص هر کدام می توانید با وکلای خبره وکیل ماهر تماس حاصل نمائید.

1. شوهر چهار سال تمام غائب مفقود الاثر باشد.
2. وکالت زن در طلاق : این مورد یکی از موارد بسیار مهم است که در صورت پذیرش آن در سند نکاحیه زن می تواند از آن بهره مند شود.
3. استنکاف شوهر یا عجز وی از پرداخت نفقه
4. عسر و حرج

حضانت فرزند ، حقوق مالی( مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و …) و ازدواج مجدد بعد از طلاق

حضانت فرزند مشترک بعد از طلاق تا 7 سالگی اصولاً با مادر است و بعد از 7 سالگی با پدر است .

البته ممکن است هر یک از زوجین شرایط حضانت را نداشته باشند و دادگاه می تواند تصمیم دیگری بگیرد.

در خصوص مهریه و سایر حقوق مالی، زن می تواند تمام یا بخشی از آنان را مطالبه کند و این موضوع بستگی به زن دارد.

اینکه آیا مرد می تواند مهریه و سایر حقوق مالی را به زن پرداخت نکند باید بگوئیم که خیر تحت هیچ شرایطی نمی تواند پرداخت نکند.

مرد در صورت اثبات اعسار و پذیرش عدم توانایی در پرداخت یکباره حقوق مالی زوجه می تواند آن را بصورت اقساط پرداخت نماید.

البته ممکن است که زوجین توافق نمایند که بصورت اقساط پرداخت شود.

اینکه زن تمام مهریه را می تواند مطالبه کند یا بخشی از آن که معمولاً برخی به غلط می گویند 100 عدد سکه ( در صورتی که مهریه سکه باشد) بستگی به درج عبارت عندالمطالبه یا عندالستطاعه در سند نکاحیه دارد.

اگر عندالمطالبه قید شده باشد تمام مهریه بدون قید و شرط قابل دریافت است.

بعد از جاری شدن صیغه طلاق زن و مرد می توانند ازدواج مجدد داشته باشند که برای زن فقط باید ازدواج بعد از پایان عده باشد اما مرد بلافاصله بعد از طلاق می تواند ازدواج نماید.

با مطالعه مقاله حاضر، پاسخ پرسش های ذیل را که معمولاً رایج ترین سوألاتی است که پرسیده می شود خواهید یافت.

1. آیا زن بدون رضایت شوهر می تواند طلاق بگیرد؟
2. طلاق توافقی چقدر طول می کشد؟
3. آیا امکان انصراف یا رجوع  از طلاق توافقی وجود دارد؟
4. در صورت طلاق یا اقدام به طلاق، تکلیف مهریه مندرج در سند ازدواج چه می شود؟
5. آیا زن می تواند نفقه را هم زمان با طلاق بگیرد؟
6. آیا امکان ازدواج مجدد بعد از طلاق وجود دارد؟

در صورتی که با مطالعه مقاله حاضر پاسخ سوألات خود را نیافته باشد، شما می توانید با گروه وکلای متخصص وکیل ماهر در موضوع طلاق و سایر دعاوی خانواده تماس حاصل نموده و از خدمات مجموعه بهره مند شوید.